L

Langs de loopgraven van Verdun

In het noorden van Frankrijk ligt de moderne oorlogsgeschiedenis nog bijna letterlijk voor het oprapen. Met name in de streek rond Verdun, een oude vestingstad aan de Maas, vonden in de Eerste Wereldoorlog felle veldslagen plaats. Deze mythische stad ademt nog die heldhaftige doch trieste geschiedenis, al is er nog zoveel meer te ontdekken.

Een stukje geschiedenis. Begin 1916 zat er in West-Europa volstrekt geen beweging meer in het oorlogsfront. Tanks bestonden nog niet; iedere beweging in het niemandsland tussen beide fronten werd onmiddellijk afgestraft door een oppermachtige mitrailleur. Zware artillerie zou het verschil moeten maken.

De Duitse opperbevelhebber besloot die te richten op een stad die de Fransen nooit zouden willen opgeven en ten koste van alles zouden verdedigen: Verdun. De stad vormde een belangrijke schakel in de verdedigingslinie, en was ook de laatste serieuze vesting op de weg naar Parijs. Hier wilde het Duitse opperbevel het Franse leger ‘dood laten bloeden’.

Eind februari 1916 begon het offensief: een voor die tijd ongekend zwaar en langdurig bombardement op de legerforten rondom Verdun. De Fransen werden volledig verrast. Tijdens de paniekgolf die volgde kreeg generaal Philippe Pétain, de latere ‘held van Verdun’, de opdracht om de vestingstad te verdedigen.

Voie sacrée

Een van zijn eerste besluiten was het versterken van de weg tussen Verdun en het zuidelijker gelegen Bar-le-Duc. Terwijl de forten rond Verdun onder zwaar vuur lagen, werd er dag en nacht doorgewerkt om de toevoer van manschappen te blijven garanderen. De weg werd de levensader van Verdun, later Voie sacrée gedoopt, naar de heilige weg uit de Griekse oudheid. Ruim 400.000 Franse soldaten zouden nooit terugkeren. Toch hield Verdun stand, tot op heden het symbool van de Franse uitdrukking ‘Ils ne passeront pas.’
Als je iets mee wilt krijgen van de verwoestingen die de Slag om Verdun heeft veroorzaakt, zorgt een tochtje door het Forêt domaniale van Verdun voor een aardige indruk. Hier liggen de forten die het zwaar te verduren kregen in de eerste weken van de slag. Vlak bij het grootste fort, dat van Douaumont, vind je ook de beroemde gelijknamige begraafplaats. De necropool is een indrukwekkend gebouw in de vorm van een zwaard, dat tot aan het gevest in de grond gestoken lijkt. Hier liggen de resten van zo’n 130.000 onbekende Franse en Duitse soldaten. Het gebouw is omringd door nog eens 15.000 oorlogsgraven.

Villages détruits

Niet ver van dit indrukwekkend monument ligt het voormalige dorp Fleury-devant-Douaumont, dat tegenwoordig de status village détruit kent. Voor de veldslag was het nog een levendig dorpje met ruim vierhonderd inwoners. Zij werden geëvacueerd, hun dorp werd met de grond gelijkgemaakt. Nu is het een oase van rust; een stil monument ter nagedachtenis aan het dorpsleven dat weggevaagd werd, zoals in acht andere villages détruits nabij Verdun.
Op de plaats van de verdwenen kerk verrijst nu een kapelletje, waarin elke tweede zondag van oktober een herdenkingsdienst gehouden wordt, die steevast bezocht wordt door de nakomelingen van voormalige bewoners van het dorp. In de Meuse zijn deze villages détruits nog steeds officiële gemeenten, zonder inwoners, maar met een door de prefect benoemde burgemeester, bijgestaan door twee wethouders.
Op een steenworp afstand van deze stille oorlogsgetuige staat het Mémorial de Verdun, een indrukwekkend museum over de veldslag en de loopgravenoorlog. Het is een goede start voor een bezoek aan de forten, begraafplaatsen en overige oorlogsmonumenten in de streek.
Zeker ook een bezoek waard is de Citadel van Verdun, aan de rand van de oude binnenstad. Deze citadel werd oorspronkelijk gebouwd aan het begin van de 17e eeuw. Twintig jaar voor de Eerste Wereldoorlog werd de citadel uitgebouwd tot een waarlijke ondergrondse stad, die in de oorlog diende voor de coördinatie van de verdediging van de stad. Tegenwoordig voert een ondergronds treintje je door zo’n 7 kilometer aan galerijen, waar zeker 2000 soldaten leefden.

Montsec en Madine

Al bij al leverde de Slag om Verdun in 1916 wel wat terreinwinst op aan Duitse zijde, maar toch, aan het einde van de veldslagen was er in grote lijnen nauwelijks iets veranderd aan de frontlinies, die tot ver in 1918 hetzelfde zouden blijven. In dat jaar sprongen de Verenigde Staten actief in de oorlog bij, en zorgden zij voor de beslissende bijdrage in het definitief terugdringen van de Duitsers, nabij het stadje Saint-Mihiel. Het lukte hen om de Duitsers te verdrijven vanaf de heuveltop vanwaaruit zij vier jaar lang de omliggende streek konden controleren, de zogenaamde Saillant de Saint-Mihiel.

Tegenwoordig staat er op de butte de Montsec een groot neoclassicistisch monument dat ons herinnert aan een van de laatste grote veldslagen van de Eerste Wereldoorlog. Het monument is al van veraf zichtbaar; eenmaal boven op de heuvel begrijp je meteen de strategische waarde van de 375 meter hoge heuvel. Veertien jaar na de wapenstilstand werd dit monument gebouwd; niemand kon toen vermoeden dat er nauwelijks veertien jaar later weer een strijd geleverd zou worden om diezelfde heuveltop. In september 1944 verschansten enkele Duitse soldaten zich in het oorlogsmonument, hopende dat er daar niet op hen geschoten zou worden. Het was vergeefse hoop. Het oorlogsmonument liep grote schade op, maar werd al snel weer in volle glorie hersteld.

Zelfs zonder de geschiedenis te kennen kun je boven op de heuvel genieten van een prachtig uitzicht over de Côtes de la Meuse en het meer van Madine, in het hart van het regionale natuurpark van Lotharingen. Wellicht is dit parc naturel régional juist niet zo bekend, omdat de oorlogsherinneringen alle aandacht opeisen. Toch is juist die natuur rondom het meer van Madine een perfecte plek om de geschiedenis even los te laten. Als waterrecreant aan de oevers of op een van de vele meren, als vogelliefhebber aan het étang van Lachaussée of als wandelaar op een pad van een van de Grandes Randonnées die het gebied doorkruisen.

CARNET DE VOYAGE

Overnachten

Chambres d’Hôtes Le Paradis
18 Grand’Rue
55300 Buxerulles
leparadis.nl

Château des Monthairons
26 route de Verdun
55320 Les Monthairons
chateaudesmonthairons.fr

Camping du Bois Joli
9 rue Haute Gaston Parant
55210 Saint-Maurice-sous-les-Côtes
forestcampingbj.com

Eten & drinken

Restaurant/crêperie Le Pont Aven
8 place des Alliés
55300 Saint-Mihiel

Hotel Restaurant du Lac de Madine
22 rue Charles de Gaulle
55210 Heudicourt-sous-les-Côtes
hotel-lac-madine.com

Dit artikel verscheen eerder in En Route Magazine (voorjaarseditie 2021).